Nhiều nhà đầu tư phải gánh chịu những hệ lụy khó lường khi chọn nhầm đơn vị thi công nhà máy, nhà xưởng.
Tập đoàn O – một tập đoàn lớn của Nhật Bản chuyên sản xuất sản phẩm giấy, đầu năm nay vừa quyết định đầu tư thêm nhà máy thứ 6 tại Vĩnh Phúc. Kết thúc quá trình đấu thầu, một nhà thầu thi công với giá thầu rẻ nhất trong đợt đấu thầu, thấp hơn đơn vị xếp thứ hai đến 8%, đã được lựa chọn. Sau lần thanh toán tạm ứng đầu tiên, nhà thầu gửi đề nghị phát sinh chi phí 15% so với kế hoạch tài chính dự kiến, với lý do giá nguyên vật liệu tăng và ảnh hưởng của dịch bệnh covid… Chủ đầu tư O bị mắc kẹt giữa hai lựa chọn: chấp nhận phát sinh thì vượt ngân sách đầu tư, không đồng ý phát sinh thì công trình không thể tiếp tục, tiền thì đã được chi, không thể mời một nhà thầu khác vào làm tiếp.
Trường hợp của nhà máy F tại Bắc Ninh cũng tương tự. Nhà thầu thi công C là đơn vị báo giá rẻ nhất trong đợt đấu thầu dự án, rẻ hơn các đơn vị khác đến 15%, dù thời điểm đấu thầu là giai đoạn bão giá nguyên vật liệu. Trước khi ký hợp đồng, như mọi nhà thầu, công ty C cũng hứa sẽ thi công chất lượng, đảm bảo an toàn, đúng tiến độ, không phát sinh chi phí… Khi bắt đầu triển khai dự án, nhà đầu tư bất ngờ trước sự ngổn ngang, mất an toàn của công trường xây dựng. Để giảm giá chào thầu, nhà thầu C sẵn sàng lược bỏ các công trình tạm phục vụ thi công, bố trí khu vực làm việc tạm bợ cho kỹ sư và ban chỉ huy, công nhân không được cung cấp đầy đủ bảo hộ lao động, công trường không có lan can an toàn khi làm việc trên cao, khu vực hàn cắt toé lửa nhưng không hề trang bị bình chữa cháy… Bất ngờ hơn nữa khi nhà đầu tư phát hiện ra gói chào thầu chưa hề đề cập đến hạng mục xin giấy phép xây dựng. Nhà máy F chắc chắn sẽ bị xử phạt hành chính vì thi công khi chưa có giấy phép, và công trình có nguy cơ không đảm bảo yêu cầu pháp lý theo luật Xây dựng, luật PCCC, bảo vệ môi trường… để được nghiệm thu đưa vào sử dụng.
Công ty N chuyên sản xuất các đầu jack cắm điện tử, là nhà cung cấp của nhiều thương hiệu lớn tại Việt Nam. Năm 2021, nhà máy thứ hai của chủ đầu tư N được triển khai thi công tại Bắc Ninh. Chủ đầu tư quyết định tách riêng gói thầu thi công xây dựng và thi công cơ điện, đồng thời tự tổ chức giám sát thi công để tiết kiệm chi phí. Họ tinh gọn nhân sự bằng cách tổ chức đội ngũ thi công gồm 1 kỹ sư quản lý thầu phụ và đội ngũ công nhân cho từng hạng mục. Nhà máy N tin rằng đây là phương án tối ưu chi phí nhất. Nhưng vì không có kinh nghiệm và chuyên môn giám sát xây dựng, công ty N không thể kiểm soát chất lượng của nhà thầu thi công. Khi mới bàn giao, công trình đáp ứng được nhu cầu sản xuất, nhưng sau vài tháng vận hành, nhà máy bắt đầu xuất hiện những vấn đề bất cập. Sàn bê tông rộng không được bố trí các khe co giãn hợp lý nên sau vài tháng đã nứt vỡ. Tường trát không đạt yêu cầu, toàn bộ các liên kết giữa bê tông và gạch xây bị rạn nứt. Thi công chống thấm làm rất ẩu, mỗi khi trời mưa lớn, nước ngấm vào trần và tường, thậm chí khi bên ngoài đã tạnh mưa nhưng bên trong nhà xưởng, nước vẫn nhỏ giọt, làm gián đoạn hoạt động sản xuất. Đặc biệt trong ngành sản xuất sản phẩm điện tử như công ty C, vấn đề thấm dột, độ ẩm không đảm bảo có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sản phẩm và công tác bảo quản kho hàng. Hệ thống điều hoà trung tâm của nhà máy hoạt động không hiệu quả, nhiều khu vực sản xuất gần như không có không khí điều hoà. Đường ống và thiết bị vệ sinh của nhà máy là loại có thông số kỹ thuật thấp hơn thiết kế, kết hợp với sự cẩu thả trong thi công, hơn 30 nhà vệ sinh của nhà máy đã bị tắc. Đến nay, nhà máy vẫn chưa được nghiệm thu PCCC và liên tục bị phạt hành chính, tổng số tiền phạt cũng đã lên đến gần trăm triệu.
Trên đây chỉ là 3 trong số rất nhiều trường hợp nhà đầu tư bị mắc kẹt trong cái bẫy giá rẻ của các nhà thầu xây dựng nhiều mánh khoé. Trong bối cảnh kinh tế biến động và sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường, tiết kiệm chi phí luôn là mối quan tâm hàng đầu của các nhà đầu tư. Lợi dụng tâm lý này, nhiều nhà thầu thi công gian dối, kém chất lượng đã tạo ra “bẫy giá rẻ”, cố gắng thắng thầu bằng mọi cách.
Trong câu chuyện của Tập đoàn O, nhà đầu tư không những không tiết kiệm được 8% chi phí đầu tư ban đầu, mà còn mất thêm 15% tổng ngân sách đầu tư vì phát sinh, chưa kể trong thời gian tới, nhà thầu vẫn có tiếp tục đề nghị phát sinh chi phí nhỏ lẻ lặt vặt, khiến nhà đầu tư không kiểm soát được tài chính.
Trường hợp thứ 2 và thứ 3, nhà thầu thi công đều bỏ mặc các nhà đầu tư mắc kẹt trong vấn đề rủi ro pháp lý liên quan đến nghiệm thu cấp giấy phép xây dựng, phòng cháy chữa cháy… Nếu phải sửa chữa để đảm bảo các quy chuẩn xây dựng, rất có thể phải thay đổi cả thiết kế, cấu trúc, kết cấu của công trình, tốn kém rất nhiều thời gian và chi phí. Bên cạnh đó, sự cẩu thả trong tổ chức thi công và quản lý công trường xây dựng ảnh hưởng đến cả hình ảnh thương hiệu của nhà đầu tư. Nếu công trường xảy ra sự cố do tai nạn lao động, nhà đầu tư không chỉ phải dừng thi công, mà còn có nguy cơ phải chịu trách nhiệm hình sự do không tuân thủ đúng các quy định quản lý dự án đầu tư xây dựng.
Đối với nhà máy N, do lựa chọn nhà thầu thiếu uy tín, năng lực yếu kém, không có quy trình giám sát và quản lý chất lượng chặt chẽ. Nhà thầu với tâm lý chỉ làm cho xong để được thanh toán, thi công ẩu và thiếu trách nhiệm. Hậu quả là nhà máy kém chất lượng, không đảm bảo điều kiện sản xuất, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và cả thương hiệu của nhà máy. Nhà đầu tư những tưởng tiết kiệm được chi phí ban đầu, nhưng cuối cùng công trình không đạt chất lượng, giá rẻ mà lại thành đắt.
TẠM KẾT: Khi lựa chọn nhà thầu thiết kế và thi công, chất lượng công trình cần được đặt lên hàng đầu. Mỗi đơn vị nhà thầu sẽ có năng lực, phương án và giải pháp thi công khác nhau, quy trình kiểm soát nội bộ, quản lý chất lượng khác nhau, dẫn đến báo giá xây dựng khác nhau. Nhà đầu tư nên có tầm nhìn lâu dài, cân nhắc giữa chi phí đầu tư và hiệu quả đầu tư để có lựa chọn nhà thầu phù hợp nhất.
